Artyści franciszkanie reformaci tworzący w Woźnikach

Wśród zakonników, którzy przebywali w Woźnikach było wielu utalentowanych artystów. Możemy ich poznać dzięki cennemu Słownikowi artystów reformackich w Polsce opracowanemu przez o. Adama Błachuta OFM. Dziś kontynuuje tradycje swoich wielkich i świętych poprzedników nasz brat Zygmunt Kajdan OFM, snycerz i budowniczy woźnickich żłóbków, które co roku zachwycają wiernych w okresie Bożego Narodzenia.

• MIELNARSKI Bartłomiej, imię zakonne Tomasz, brat zakonny, stolarz i snycerz (arcularius perfectissimus), ur. ok., 1745 r. Przystajń koło Krzepic (pow. Kłobucki), zm. 16 VIII 1825 r. we Wieluniu. Do zakonu w wielkopolskiej prowincji reformatów wstąpił 7 II 1771 r. W Szczawinie Kościelnym. Po odbyciu tamże rocznego nowicjatu, skierowano go do klasztoru w Woźnikach, gdzie pracował m.in. przy nowym wyposażeniu wnętrza tamtejszego kościoła (1771-75). W tym dziele pomagali mu dwaj stolarze, Jan Reszka z Torunia i Jan Müller z Saksonii. Samodzielną pracę Mielnarskiego, będącego specjalistą od prac konstrukcyjno-stolarskich było wykonanie architektoniczne ołtarzy. Przeniesiono je w latach 1947-48 do innych kościołów: ołtarz główny do kościoła karmelitów bosych w Poznaniu, pięć ołtarzy bocznych do kościoła parafialnego w Buku (od 1966 r. dwa z nich w kościele karmelitów bosych w Poznaniu) i jeden ołtarz boczny do kościoła parafialnego w Skórzewie (obecnie wszystkie, poza ołtarzem ze Skórzewa, wróciły na swoje miejsce do Woźnik). W latach 1784-87 przebywał w Osiecznej, wykonując w tym czasie wspólnie z bratem Antonim Sikorskim ołtarze (grupę rzeźb do ołtarza głównego wykonał Antoni Szultz) z Rawicza), ambonę, ławki i konfesjonały dla tamtejszego kościoła. Dziełem Mielnarskiego jest także wyposażenie kościoła w Szczawinie Kościelnym (ukończone w 1793) przy współudziale br. Antoniego Sikorskiego i Antoniego Schultza, a być może również wyposażenie w Pułtusku (ok. 1777). Zapewne podobne prace, głównie meble do zakrystii i refektarze oraz inne roboty stolarskie, wykonał także w pozostałych klasztorach, w których mieszkał, m.in. w Warszawie (1776-78), Kaliszu (1795-1806) i Wieluniu (1806-25).
  Błachut A.J., Słownik artystów reformackich w Polsce (Warszawa 2006) ss. 98-99.

• HERMAN Mikołaj, brat zakonny, stolarz, a być może i snycerz (arcularius laboriosissimus), zmarł 2 września 1739 r. w Woźnikach. Przeszedłszy z luteranizmu na katolicyzm, wstąpił 9 września 1695 r. do reformatów prowincji wielkopolskiej pw. św. Antoniego. Pracował w swoim zawodzie dla klasztorów, w których przebywał („całodzienną robotą w stolarni był zmordowany”), pozostawiając po sobie pamięć zakonnika pracującego niestrudzenie, wiodącego świątobliwy żywot.
  Błachut A.J., Słownik artystów reformackich w Polsce (Warszawa 2006) ss. 62-63.

• MATCZŃSKI (Małczyński) Ignacy, imię zakonne Gabriel. Brat zakonny, stolarz (arcularius), ur. 1763 w Śremie, zmarły 7 marca 1835 r. W Buku koło Poznania (należał wtedy do klasztoru w Woźnikach). Da zakonu wstąpił 24 marca 1786 r. w wielkopolskiej prowincji reformatów. Nowicjat odbył w Osiecznej i tam 24 marca 1787 r. złożył śluby zakonne. Przebywał w różnych klasztorach, m.in. W Choczu (1789-90) i Woźnikach (1812-13; 1818-35), gdzie zapewne pracował w swoim zawodzie, chociaż prace jego nie są znane. Pełnił także inne obowiązki: najczęściej furtiana lub kwestarza.
  [w:] A.J. Błachut, Słownik artystów reformackich w Polsce, Warszawa 2006, s. 97.

• OSIECKI Mateusz. Brat zakonny, architekt, rysownik, projektant architektury okazjonalnej, zmarły 29 lipca 1741 w Boćkach. Nieznane jest jego pochodzenie (najpewniej pochodził z Poznańskiego) ani data i miejsce urodzenia; również nie wiadomo, gdzie i kiedy zdobył wykształcenie w zakresie architektury. Jest jednak prawdopodobne, że umiejętności te zawdzięczał własnym zdolnościom i prywatnym studiom. Do reformatów w wielkopolskiej prowincji p.w. św. Antoniego wstąpił 10 września 1693 r. w Osiecznej k. Leszna Wielkopolskiego i tam odbył nowicjat, składając po roku śluby zakonne. Trudne do prześledzenia są także jego dzieje w zakonie, tym bardziej też działalność architektoniczna dla własnego zakonu. Poza datą wstąpienia i miejscem nowicjatu nie udało się odnaleźć żadnych danych dotyczących początków i pierwszych lat życia zakonnego. Wiadomo, że nie był kapłanem, tylko bratem zakonnym bez święceń, chociaż niekiedy w źródłach niezakonnych bywał określany jak „ksiądz Mateusz” lub „ksiądz Architekt”. Problemów nastręcza również próba ustalenia, w jakich klasztorach przebywał, bowiem z tego okresu nie zachowały się tabule klasztorów. Z pewnością mieszkał w Węgrowie, Białej i Boćkach, a po kapitule prowincji w 1741 r. został przeniesiony z Bociek do Węgrowa. Nie zdołał już wykonać tej translokaty, bowiem w tym samym roku zmarł (29 VII) i został pochowany w podziemiach kościoła boćkowskiego jako pierwszy z zakonników.
  Pierwsze wiadomości o pracach Osieckiego pochodzą dopiero z lat 20. XVII w. i dotyczą głównie jego zaangażowania jako architekta poza zakonem. Jednak w tamtych latach w prowincji wielkopolskiej reformatów było dużo przedsięwzięć budowlanych i jest niemal pewne, że w pracach tych nie mogło zabraknąć br. Osieckiego. W latach 1697-1717 wznoszono w Węgrowie nowy, murowany kościół i klasztor, realizowany według projektu Tylmana Gameren i pod kierownictwem Karola Ceroniego. W tym czasie wykonane zostały również ołtarze (1706-11). Być może, iż właśnie tam, u boku znakomitych architektów, Osiecki zdobywał pierwsze doświadczenia zawodowe. Wiadomo natomiast, że w 1709 r. powierzono mu przeprowadzenie prac remontowych sklepienia w kościele klasztornym w Łąkach Bratniańskich. Według informacji funkcjonujących w literaturze br. Mateusz miał także współpracować z architektem Janem Catenazzim, autorem projektu kościoła reformatów w Woźnikach (1710-23), gdzie kierował pracami budowlanymi. Podobne relacje, jako doradcę reprezentującego zakon, łączyły go od 1729 r. również z innymi architektami pracującymi dla reformatów, takimi jak Pompeo Ferrari, Józef Fontana i Tomasz Bellotti. Jego samodzielnym dziełem miała być natomiast tzw. Kaplica żołnierska, wzniesiona przy kościele klasztornym w Kaliszu (1728-31). Później (od 1733) nadzorował budowy klasztorów w Choczu i Koninie, realizowanych według jego własnych projektów, a w 1736 r. kierował budową kościoła w Łabiszynie, dostawiając nawę do wzniesionego wcześniej przez Piotra Fontanę prezbiterium. Podobnie miał nadzorować budowę kościoła zakonnego w Miejskiej Górce. W większości podanych przykładów trudno jednoznacznie określić faktyczny udział w nich Osieckiego. Nie wiadomo, jaki był zakres wykonanych przez niego prac budowlanych, czy ograniczał się on wyłącznie do ich nadzorowania, czy też funkcjonował przy nich jako doradca reprezentujący zakon. Wydaje się jednak pewne, że jego rola była tam ważna i istotna, nie tylko dlatego, że był najbardziej „wziętym” architektem reformackim, ale przede wszystkim dlatego, że był twórcą rozumiejącym wymogi i potrzeby swego zakonu.
  Obiektem w pełni samodzielnym, zaprojektowanym w całości i nadzorowanym w czasie budowy przez brata Mateusza (1726-41), był zespół kościelno-klasztorny reformatów w Boćkach, wzniesiony z fundacji Franciszka Józefa Sapiehy. Jego również należy uznać za autora snycerskiego wyposażenia tego kościoła, które w 2. poł. XVIII wieku stało się „modelowe” dla reformackich świątyń prowincji wielkopolskiej i pruskiej. Niezależnie od zaangażowania przy budowie kościoła i klasztoru, Osiecki pełnił obowiązki nadwornego budowniczego Sapiehy, kierując rozbudową jego rezydencji i mostów w mieście oraz ratusza w Janikowie. On również miał kontynuować prace nad nową koncepcją architektoniczną Bociek, rozpoczętą w 1724 r. przez Jakoba Wesserlinga.
  Osiecki utrzymywał także kontakty z Radziwiłłami w Białej, szczególnymi dobrodziejami reformatów wielkopolskich. Karol Stanisław Radziwiłł, kanclerz wielki litewski, był przede wszystkim ich generalnym syndykiem apostolski i często korzystał z doświadczenia zawodowego br. Mateusza. Z jego usług korzystała później również Anna Katarzyna z Sanguszków Radziwiłłowa, wdowa po Karolu Stanisławie, która w 1721 r. zaangażowała go do robót budowlanych i remontu przy kolegiacie i zamku w Ołyce. Bliżej nieokreślone prace prowadził także dla niej w Białej, gdzie często przyjeżdżał „dla doglądania fabryki”, o czym świadczy zachowana korespondencja.
  Znane są związki Osieckiego z Paulinami na Jasnej Górze i prowincjałem o. Konstantym Moszyńskim, który m.in. w 1725 r. sprowadził go do Częstochowy w sprawach prowadzonych tam inwestycji; podobnie do Leśnej Podlaskiej, gdzie w 1727 r. występował jako rzeczoznawca przy budowie kościoła. W tym samym czasie br. Mateusz procował nadto dla biskupa łuckiego Stefana Rupniewskiego, prowadząc remont spalonego kościoła katedralnego w Łucku (po 1725) oraz bliżej nieokreślone prace w Janowie i Rudawie. W 1728 r. zabiegał o Osieckiego metropolita kijowski Leon Łukasz Kiszka, proponując mu remont kościoła katedralnego we Włodzimierzu. Br. Mateusz tego zadania nie mógł się jednak podjąć z powodu choroby. Z prośbą o pomoc Osieckiego zwracał się również Franciszek Maksymilian Ossoliński, zamierzający wznieść kościół farny w Ciechanowcu. Nie jest więc wykluczone, że to projekt Osieckiego został tam później zrealizowany. Bliżej nie znane prace br. Mateusz wykonał dla Sanguszków z Lubartowa, a sądzić należy, że z jego umiejętności architektonicznych korzystało nadto wiele innych osób. Br. Mateusz znany był również jako projektant architektury i dekoracji okazjonalnej na różne uroczystości, zarówno kościelne, jaki i rodowe. Potwierdzony jest jego udział w opracowaniu dekoracji i oprawy artystycznej na koronacje obrazów Matki Bożej u dominikanów w Podkamieńcu (1727) oraz w kościele bazyliańskim w Żyrowicach (1730), gdzie m.in. zaprojektował jedną z bram tryumfalnych, fundowanych przez Sapiechów. Podobne dekoracje wykonał na uroczystości ślubne wielu osób z zaprzyjaźnionych i znamienitych rodów (w tym na ślub Hieronima Floriana Radziwiłła z Teresą Sapieżaką), ale nade wszystko projektował architekturę okazjonalną na pogrzeby. Osiecki był m.in. autorem stosownej dekoracji w bialskim kościele reformatów na czas uroczystości pogrzebowych po śmierci Karola Stanisława Radziwiłła (1717). Jego należy uznać za autora „Mapy wielkopolskiej i małopolskiej prowincji reformatów”, którą klasztor w białej dedykował wspomnianemu Karolowi Stanisławowi Radziwiłłowi. Miedzioryt na podstawie rysunków br. Mateusza został wykonany w 1718 r. w Lipsku przez Johanna Gottfrieda Krügnera. Mapę klasztorów reformackich, z zaznaczonymi już Boćkami (najpewniej podobną), otrzymała od niego w 1741 r. Anna Katarzyna z Sanguszków Radziwiłłowa.
  [w:] A.J. Błachut, Słownik artystów reformackich w Polsce, Warszawa 2006, s. 104-107.
  Czytaj także: Adam Jan Błachut: „Brat Mateusz Osiecki i jego dzieło”, Neriton, Warszawa 2003.

• PIOTROWSKI Juniper, brat zakonny, stolarz (arcularius laboriosus) zmarł 29 sierpnia 1712 r. w Woźnikach. Do wielkopolskiej prowincji reformatów wstąpił 15 lutego 1680 r., składając po rocznym nowicjacie profesję zakonną (15 lutego 1681 r.). Wykonywał różne prace stolarskie w klasztorach prowincji, w których przebywał. Niekompletne tabule klasztorów z tego okresu odnotowują jedynie jego dwukrotny pobyt w Warszawie: po ukończeniu nowicjatu (1681-82) i ponownie, w latach
  1684-86.
  Błachut A.J., Słownik artystów reformackich w Polsce (Warszawa 2006) s. 109.

• SIKORSKI Adam, imię zakonne Antoni, brat zakonny, stolarz i snycerz, urodził się w 1758 r., zmarł 30 kwietnia 1823 r. w Kaliszu. Do zakonu wstąpił 23 czerwca 1783 r. w Osiecznej i tam po ukończeniu nowicjatu złożył śluby wieczyste (24 czerwca 1784 r.). Pierwsze lata po nowicjacie przebywał nadal w Osiecznej, wykonując wspólnie z rzeźbiarzem Antonim Schultzem z Rawicza i bratem Tomaszem Mielnarskim nowe wyposażenie dla tamtejszego kościoła (1784-87). Z tym zespołem brał udział w podobnych pracach wykonywanych dla kościoła w Szczawinie Kościelnym (ukończone w 1793 r.). Da zakonu przyszedł z wyuczonym już zawodem i praktyką. Być może należał on do zespołu, który wspólnie ze wspomnianymi bratem Tomaszem Mielnarskim i Antonim Schultzem wykonywał wcześniej podobne prace w Woźnikach (ukończone w 1775 r.), stąd niektóre publikacje podają, że był już wtedy zakonnikiem. W latach 1796-1803 przebywał w Miedniewicach, gdzie wykonał szereg różnych prac stolarskich dla klasztoru i kościoła, m.in. nowe wyposażenie zakrystii, a także odnowił i uzupełnił wszystkie ołtarze i konfesjonały oraz inne sprzęty kościelne. Kroniki klasztorne odnotowują nadto jego pobyt w klasztorach w Poznaniu (1804), Kaliszu (1806-08, 1817-23) i Lutomiersku (1808-16), gdzie brał udział w pracach rekonstrukcyjnych wyposażenia kościoła, zniszczonego w czasie pożaru w 1797 r.
  Błachut A.J., Słownik artystów reformackich w Polsce (Warszawa 2006) ss. 120 – 121.

• STAWSKI Benedykt, kapłan zakonny, prefekt fabryki (magister fabricarum), zmarł 15 kwietnia 1719 r. w Woźnikach. Do wielkopolskiej prowincji reformatów wstąpił 4 marca 1672 r. Studia teologiczne odbywał w Warszawie w latach 1675-79. Tam także ok. 1676 otrzymał święcenia kapłańskie. W prowincji sprawował różne urzędy, w tym definitora (1695-98) i magistra nowicjatu. Był również gwardianem w Osiecznej (1692-93) i Woźnikach (1706-07), gdzie w krótkim czasie odbudował drewniany klasztor, spalony 11 listopada 1706 r., a później jako prefekt fabryki kontynuował budowę murowanego kościoła, rozpoczętą w 1706 r. według projektu architekta Jana Catenazziego. W kilku klasztorach pełnił także funkcję kaznodziei.
  Błachut A.J., Słownik artystów reformackich w Polsce (Warszawa 2006) s. 124.